Æviágrip
Sigfús Bjartmarsson fæddist í Aðaldal í Suður-Þingeyjarsýslu þann 19. júlí 1955. Hann fluttist með fjölskyldu sinni til Reykjavíkur fjögurra ára gamall en var með annan fótinn norður í landi fram á fullorðinsár. Hann las sagnfræði við Háskóla Íslands en lagðist síðan í ferðalög, ferðaðist um Rómönsku Ameríku, eyjar í Karíbahafi, Bandaríkin, Evrópu og Mið-Austurlönd. Milli ferðalaga vann hann fyrir sér með járnabindingum og gulrófnarækt. Hann hélt síðan aftur í reisur til Rómönsku Ameríku árin 1998 og 1999.
Ferðalögin hafa ætíð blásið Sigfúsi anda í brjóst. Fyrstu ljóðabækur hans, Út um lensportið (1979) og Hlýja skugganna (1985), geyma meðal annars svipmyndir þess sem fyrir augu bar í ferðalögunum. Ferðasagan Sólskinsrútan er sein í kvöld, byggir á ferðum hans til Mexíkó og Guatemala en hún var tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna 2001, líkt og ljóðabókin Andræði sem kom út 2004. Sigfús hlaut Menningarverðlaun DV í bókmenntum 1999 fyrir smásagnasafnið Vargatal sem geymir sögur af íslenskum rándýrum. Sigfús hefur einnig lagt stund á þýðingar, meðal annars hefur hann þýtt verk eftir argentíska skáldið Jorge Luis Borges og mexíkóska skáldið Octavio Paz.
Sigfús býr í Reykjavík.
Forlag: Bjartur
Um höfund
Meðal varga, zombía og Suður-Ameríkubúa: Sigfús Bjartmarsson
I
Ég saknaði mjög nafna míns úlfsins úr Vargatali (1998) Sigfúsar Bjartmarssonar. Því þótt úlfar hafi ekki verið áberandi í íslenskri flóru þá finnast þeir í orðum, nöfnum og sögnum, og eru þannig fullgildir meðlimir íslenskra varga eins og Sigfús ræðir þá, en vargar hans eru ekki síður goðsögulegar verur en raunverulegar. Snæuglan og hvítabjörninn fá hér pláss sökum flökkuáráttu sinnar og óvæntra uppákoma, en þau er einmitt helst að finna í ýkjusögnum og fréttum, frekar en á vegum úti.
Söknuður minn kemur ekki til af gagnrýni á verk Sigfúsar, heldur því að ég lifði mig gersamlega inn í Vargatalið og finnst oft að ég hafi aldrei alveg sloppið út úr því aftur. Sigfús dregur upp kvikar og ógnvekjandi myndir af rándýrum íslenskrar náttúru, opnar okkur sýn inn í einskonar hulduheim þessa lands þarsem hvassnefjaðir mjúkfiðraðir fuglar svífa ósýnilegir yfir höfðum ugglausra óbyggða sem hýsa vitstola mínka, mjúka refi og spikaða seli. Brúnrottuna nefni ég ekki, því mér var virkilega illa við þann kafla. Aftur á móti kom mér á óvart að sjá seli meðal varga, en sem matvargar fá þeir greinilega að fjúka með, eða jafnvel sem einskonar sæ-móralskur stuðningur við háhyrninginn, sem flestir sjá nú fyrir sér sem linkulegan Keikó eða væminn Willy sem þarft alltaf að bjarga. En hér fær hvalurinn björgun við hæfi og ummyndast úr hjárænulegu sirkusdýri í tígulegt tannhveli sem veldur usla í síldartorfum. Og þar kom úlfurinn minn aðeins við sögu, en háhyrningurinn er kallaður sæúlfur, ekki að ástæðulausu því háhyrningurinn lætur sér ekki alltaf nægja einhver smásíli í matinn:
Nú og svo áræðir flokkurinn kannski næst að renna sér samtaka og samtenntur í sandreiði eða langreyði, eða jafnvel steypireyði eða búrhval sem ekkert virðist að nema seinagangurinn. Og þá rífa þeir úr þeim heilu stórstykkin veltandi sér í leiðinni með glæsikúnstum oft og iðulega og lengi vel því þessar miklu skepnur geta verið tregar til að deyja. Nú og þar þykir gefa á að líta því úlfurinn stekkur víst jafnvel óumbeðið í kæti sinni áður en hann stingur sér aftur niður í sælu blóðskýs og garnadræsu takandi á ný til óspilltra kjaftanna. (122)
Fuglarnir virðast þó sérstaklega hjartfólgnir höfundi; sagan af svartbaknum gaf mér nýja sýn á þennan fugl sem mér hefur alltaf verið til ama, og umfjöllunin um hrafninn var sömuleiðis afhjúpandi, en hrafn Sigfúsar er öllu tilkomuminni en sá sem ég geymi í hugskoti mínu.
Þrátt fyrir að bókin kallist skáldrit er ekki hlaupið að því að koma Vargatalinu fyrir í náttúrufræði skáldsögu eða smásagnasafns. Verkið inniheldur vissulega ólíka kafla og getur því kallast smásagnasafn, en hinsvegar ber þess að geta að sögurnar eða vargarnir eru nátengdir og sama vitundarmiðja lýsir vörgunum og því má segja að sögurnar myndi laustengda heild sem kalla mætti skáldsögu. Þó er ljóst að ekki er hægt að tala um að í bókinni sé söguþráður eða einu sinni persónur. Vargarnir eru aðalhetjur bókarinnar og vissulega eftirminnilegir sem slíkir, en eðli síns vegna rúmast þeir kannski ekki í hefðbundnu skáldskaparformi og krefjast því þess róttæka umróts á skáldsögunni sem verk Sigfúsar er. Í Vargatalinu fléttar höfundur saman náttúrufræði, persónulega upplifun og sagnir á listilegan hátt og nær að þrífa lesandann svo með sér að mér fannst ég hvað eftir annað standa augliti til auglitis við dökkeyga og guleyga varga. Bókin er ekki sérlega auðlesin eða fljótlesin og er tungumálið beitt hinu mesta ofbeldi í átökunum við rándýrin, enda þarf meira en venjulegt tungutak til að fanga varg. Þannig aðskilur höfundur sig líka markvisst frá hefðbundinni náttúrufræði og sagnamennsku og skapar í staðinn persónulega ímynd þessara dýra, ímynd sem jafnframt því að vera bæði lifandi og snertanleg, tekur oftar en ekki á sig goðsögulegan blæ.
Það er skemmtileg þversögn að þrátt fyrir að Vargatalið sé að formi til nútímalegt póstmódernískt verk þá er á því ákveðin forneskjublær, enda eru þetta allt dýr sem virðast tilheyra öðrum tíma, jafnvel öðrum heimi. Þessi fyrnd kemur almennt fram í tungumálinu, en í kaflanum um örninn tekur hún á sig áþreifanlega mynd í lýsingunum á þessum hálfmýtíska fugli. Mannfælinn og einrænn er haförninn sá vargur sem á kannski hvað minnst heima í nútímanum og nábýli við ummerki mannanna. Haförninn „vill ekki nýta sér neitt af gæðum nútímans“ öfugt við stóra bróður hans við Kyrrahafið sem gerst hefur kostgangari hjá flotanum. „Mannfælnin kannski rammari í honum, einrænni, enn fornari í skapi og gamalgrónari og því tregari til að aðlagast nútímanum dettur manni í hug þó fáránlegt sé að hugsa þannig um fugl“ (111).
II
Tíundi áratugurinn, kannski sérstaklega síðari hluti hans, einkenndist nokkuð af ákveðinni útleitun hefðbundinna skáldskaparforma. Þessi tilhneyging hafði reyndar þegar komið fram á þeim níunda og náði ákveðnu hámarki í skáldsögu Steinunnar Sigurðardóttur, Tímaþjófnum (1986). Verk eins og Gangandi íkorni Gyrðis Elíassonar (1987), Borg Rögnu Sigurðardóttur (1990), Augu þín sáu mig eftir Sjón (1994), Dyrnar þröngu (1995) eftir Kristínu Ómarsdóttur og Erta eftir Diddu (1997) reyndu mjög á þanþol skáldsöguformsins, auk þess sem smásagnahöfundar eins og Gyrðir og Sigfús sjálfur, sendu frá sér smásagnasöfn sem einkenndust af ákveðinni heildarsýn, þar sem smásögurnar tengdust að meira eða minna leyti innbyrðis og mynduðu því óstöðuga heild. Form sjálfsævisögunnar blandaðist skáldsögunni í ævisögulegri skáldsögu eða skáldsögulegri ævisögu Guðbergs Bergssonar frá 1997, Faðir, móðir og dulmagn bernskunnar og til að undirstrika þessa samþáttun forma og ómöguleika þess að aðskilja sjálfsævisöguleg skrif frá skáldskaparlegum nefndi Guðbergur verkið skáldævisögu. Ári seinna fylgdi annað bindi skáldævisögunnar og það ár, 1998, kom út dálítill hópur skáldverka sem sniðgengu á einn eða annan hátt hefðbundin form. Fyrir utan Vargatalið voru það bækur Jóns Karls Helgasonar og Huldars Breiðfjörðs, Næturgalinn og Góðir Íslendingar, sem báðar eru óhefðbundnar í formi og efnistökum. Þessar bækur (en þær þrjár síðarnefndu eru allar gefnar út undir merkjum bókaútgáfunnar Bjarts) eru allar góð dæmi um það ánægjulegasta við póstmódernískan skáldskap, en það er einmitt þetta formaflakk, eða formfrelsi, sem opnar leiðir til að fella í skáldskaparlegan ramma ýmislegt sem flokkast hefur utan hans, svo sem sögur af ástarbréfum, ferðasögu og vargatal. Og formleikirnir héldu áfram með bókum eins og Myndinni af heiminum eftir Pétur Gunnarsson (2000), Turninum eftir Steinar Braga (2000), Ósýnilegu konunni eftir Sigurð Guðmundsson (2000) og Með titrandi tár eftir Sjón (2001). Sjálfur hefur Sigfús haldið áfram að kanna möguleika og þanþol hefðbundinna forma og sendi frá sér ferðasöguna Sólskinsrútan er sein í kvöld árið 2001, sem líkt og Vargatalið var gefin út sem skáldrit.
III
Þrátt fyrir að Vargatalið og Sólskinsrútan séu um margt gerólík verk, þá eiga þau sameiginlega tvíbenta heimssýn, blöndu nostalgíu og nútíma, sem birtist í þrá eftir frumstæðri samfélagsgerð fortíðar – sem einnig finnst í Suður-Ameríku samtímans, en Sólskinsrútan fjallar um ferðir Sigfúsar um Suður-Ameríku – samfélagi sem er hvorki litað af tækni né borgarmenningu en er hinsvegar alltaf skoðað með gleraugum nútímans. Þetta samspil kemur berlega fram í tungumálinu sem einkennist af krafti og orðgnótt, jafnframt því sem textinn er á stundum skorinn við nögl og því torræður. Inn í þetta fornlega málsnið stingast svo stöðugt nútímalegri skírskotanir, eins og snögga vangaveltan um að „fáránlegt sé að hugsa þannig um fugl“ og lýsingin á „glæsikúnstum“ háhyrninganna sem óneitanlega vekur hugrenningatengsl við nútímahlutverk hvaldýra sem skemmtiatriði í kvikmyndum, dýragörðum og á hafi úti. Á þennan hátt byggir textinn upp ákveðnar mótsagnir sem endurspegla heimssýnina.
Nostalgían er þó umfram allt sterkara aflið í verkum Sigfúsar. Hún birtist þó ekki einungis sem söknuður heldur einnig sem ákveðin uppvakning eða stemning. Þannig er því farið með veiðiminnið sem er ríkt í öllum bókum Sigfúsar en nær ákveðnu hámarki í Vargatalinu. Veiðiheimur Sigfúsar er forn yfirlitum og goðsagnalegur, og frumstæður að því leyti að það skapast stöðugt tengsl milli veiðimannsins og bráðarinnar. Með því að lifa sig inn í heim dýrsins og samsama sig því að einhverju leyti nær veiðimaðurinn árangri. Þessi frumstæða, en þó jafnframt nútímalega, innlifun og samsömun við heim rándýranna er eitt af því sem gerir Vargatalið að svo mögnuðu verki.
Í smásögunni „Strandhöggið“ í Mýrarenglarnir falla (1990) er þessi frumstæði heimur veiðimannsins beinlínis færður í form og speglaður í andfætlingum okkar, frumbyggjum Ástralíu: „Þeir eru svo magnaðir að þá munar ekkert um að standa á öðrum fæti, grafkyrrir alla nóttina. Dýrin venjast þeim eins og trjám eða staurum og álpast nógu nærri“ (71) segir sögumaðurinn Vigfús sem nýtir þetta ráð óspart á músaveiðum sínum og fugla. „Strandhöggið“ er lengsta saga smásagnasafnsins og einskonar þungavikt safnsins, hinar sögurnar birtast næstum sem stef við hana eins og „Aðförin“ sem lýsir einnig einmanalegri og umfram allt rennblautri veiðiferð ungs drengs sem berst við að viðhalda öldnum gildum í ört hnignandi heimi nútímans. Í hinum sögunum er sögumaður eldri, en í einni þeirra reyndar, „Skörðótt fyrir augum“, segir hann sögu ungs drengs sem elur upp hrafna. Sama vitundin tengir allar sögurnar, veiðar, tilfinning fyrir náttúru og dýralífi, hrörnun og hnignun sveita og sveitagilda og síðast en ekki síst tilfinning fyrir yfirnáttúrulegum öflum landsins. Landið í texta Sigfúsar birtist ekki aðeins sem kvikt af dýrum – aðallega vargi, hefðbundinn búfénaður er af skornum skammti – heldur einnig af einhverju öðru enn minna sýnilegu, óvættum og vættum, sögnum og goðmögnum.
Í viðtali við Eirík Guðmundsson og Kristján B. Jónasson segir Sigfús að hann hafi miklar áhyggjur af hnignun sveitamenningarinnar samfara auknu vægi borgarmenningar og álítur að þetta muni gera menningarlandslagið fátæklegra. Hann segir um Mýrarenglarnir falla að bókin sé ekki síst sprottin „af samstöðu við það sem er víkjandi almennt séð og þess vegna koma til dæmis andfætlingarnir þarna fyrir. Það er enginn grundvallarmunur á þeim og íslenska sveitafólkinu eða þá eskimóum og indjánum“ („Uppvakinn kraftur orðanna“ í Tímariti Máls og menningar, 4. tbl. 1996. s. 17).
Samfléttuð þessari fornlegu heimssýn er svo leitin að karlmennskunni. Karlmennskan virðist tilheyra þessum horfna eða hverfandi heimi og er stöðugt endurvakin í textum Sigfúsar, hinir ungu sögumenn Mýrarenglanna eru mjög uppteknir af því að vera sem karlmannlegastir og Vargatalið allt einkennist af mjög karlmennskulegri sýn – sem jafnframt er alltaf stungin nostalgíu. En Sigfús á einnig til írónískari og kómískari sýn á karlmennskuna eins og birtist í Tröllasögum (1991), safni skáldsagna eftir Gunnar Harðarson, Magnús Gestsson og Sigfús. Tröllasögurnar eru nútímaþjóðsögur og í sínum hluta spinnur Sigfús við skessusögur þjóðsagna og fornaldarsagna og blandar með (ó)hæfilegri neyslu göróttra drykkja að hætti víkingahetja á borð við Egil Skallagrímsson. Karlpersónur hans, sem oft eru fremur óálitleg eintök sinnar tegundar, eiga í útistöðum við stórar og illúðlegar skessur og kvenpersónur sagnanna haga sér afskaplega skessulega, þrátt fyrir að eiga að heita mennskar.
Leitin að karlmennskunni er því einskonar leiðartema og birtist greinilega í ljóðum Sigfúsar, allt frá bókinni út um lensportið (1979) en þar lýsa ljóð eins og „einn eftirmáli við ummaran“, „hjónabandssælan í fyrirrúmi“, og „hljómar léku fyrir dansi“ sjálfsmyndarleit og karlmennskuglímu ungs manns. Skemmtilegust er kannski lýsingin í síðasttalda ljóðinu, en þar vafrar maðurinn um ballið en treystir sér ekki til að blandast í gleðina. Í Hlýju skugganna (1985) er að finna mun stóískari sýn á karlmennskuna eins og í ljóðinu „öllum heimilt til ljósritunar“ en þar er blíða ljóðmælanda á kynningarverði eftir helgar og böll. Ljóðið „Cro-Magnon mennirnir koma“ birtir ákveðinn samslátt frumstæðrar karlmennsku og veiðimennsku og sýnir hvorttveggja sem hverfandi:
6
þegar neanderthalis
þótti öllu því eytt
sem grandað yrði
þá gróf hann gyðju sína í goriþakti tákn sín
af ástúð
veggina alla
með blautri ösku
hlóð upp í hellismunnann
og tók stefnu út og vestur fjöllallan þann dag
hafði hann veður af æti
og nærri almyrkt orðið
þegar hann tók eftir því
að sá
sem fer síðastur sinna
varpar engum skugga á hjarnið
Ljóðið er upphafsljóð bókarinnar Án fjaðra (1989) en hún er nokkuð ólík fyrri ljóðabókum Sigfúsar og þótti öllu tormeltari. Í áðurnefndu viðtali segir höfundur að þar hafi hann lært mikið af suður-amerískri skáldskaparhugsun, sérstaklega af Octavio Paz, en Sigfús hefur einmitt þýtt úrval ljóða hans í félagi við Jón Thoroddsen. Þar tekur Sigfús sérstaklega til „hugmyndir hans um eðli hrynjandarinnar, að hún sé eitthvað meira en bara músíkelementið, uppmögnun orða og merkinga sem getur nálgast fjölkynngi, heldur sé hún merkingarbær í sjálfri sér“ (13). Ljóst er að Sigfús beitir ekki aðeins þessari hugsun á ljóð sín heldur einnig á prósatextana eins og kemur greinilega fram í skáldverkunum þremur. Eins og Kristján B. Jónasson bendir á í dómi um Mýrarenglana er Sigfús á tíðum ákaflega orðfár, og klippir út samtengingar og lýsingarorð svo lesandi ferðast ört á milli sviða án þess að átta sig almennilega á því hvernig flutningum er háttað. Myndin sem er dregin upp er því brotakennd og raðast oftar en ekki saman fyrr en seint og um síðir, en jafnframt er textinn knúinn áfram af svo sterkri stemningu – merkingu hrynjandarinnar sjálfrar – að upplifun lesanda verður ekki síður áhrifarík en af nákvæmari og hægari lýsingum.
Dómur Kristjáns er einn af mörgum greinum um Sigfús sem birst hafa á undanförnum áratug í Tímariti Máls og menningar og Skírni. Hvort sem það er að þakka því karlmennskustefi sem gengur í gegnum verk Sigfúsar eða öðru þá er ljóst að ungir (karlkyns) bókmenntafræðingar hafa tekið hann mjög upp á sína arma og hlaðið hann hástemmdu lofi. Það er til dæmis fremur sjaldgjæft að tveir langir dómar í fræðiritum birtist um ljóðabók, en sú var raunin með fjórðu ljóðabók Sigfúsar, Zombí, eða Zombíljóðin, sem kom út árið 1993. Ekki má skilja orð mín svo að bókin hafi ekki átt athyglina skilið, en líkt og Vargatalið fylgdi eftir og styrkti ýmis stef úr Mýrarenglunum er Zombí einstaklega velheppnaður árangur átaka við ljóðformið og án efa besta ljóðabók Sigfúsar til þessa. Í Zombíljóðunum birtast átökin við nútímann á mun markvissari hátt en áður en bókin sem er samfelldur ljóðabálkur lýsir einskonar ’ferðalagi’ þeirra félaga, ljóðmælanda og zombí um tímann og heiminn. Þeir félagar eru spegilmyndir hvor annars eins og segir undir lokin:
73
Zombí
það er þér einnig
fyrir bestu að þú
vitir sem fæst
til fullnustuOg þegar þú heldur
að ég sé að rugla þig
markvisst og skipulega
skalt þú minnast þess að ég
er í þér falinn spegill
og því ertu til.Og
á milli okkar
algróið leiðið
ómerkt.
Jafnframt verður hér ljóst að zombí er að einhverju leyti fulltrúi lesandans sjálfs, sem vissulega veit sem fæst til fullnustu um ljóðgaldra Sigfúsar og er ruglaður markvisst og skipulega, en hann er í sjötta ljóði uppvakinn úr gröf sinni, kallaður fram með „blóðlitum tónum trumbanna“, mögnuðum sveigum rósa úr nýju sveru járni og „svo þegar þú/verður fullkominn til/horfumst við á einn og sami“. Á ferð sinni ræða þeir það sem fyrir ber og velta fyrir sér fortíð og nútíð. Zombí er félagi við hæfi, vera úr þjóðsögum og flökkusögum, erlent tilbrigði við uppvakninginn sem í nútímaútgáfum kvikmynda og bókmennta hefur orðið að táknmynd hins óvirka. Þannig má sjá zombí sem neytandann, þann áhrifalausa sem dregst að nútímanum án mótstöðuafls, en jafnframt er zombí fígúra aftan úr forneskju galdra og goðsagna og því ákaflega hentugur fylgdarmaður um þessi átök í tíma og heimsmynd. Zombían verður einnig að fulltrúa hins óhamda og óhemjandi ljóðs þegar hann brýst undan valdi nútímamiðla og afþreyingar í formi kvikmyndarinnar – eftir að ljóðmælandi hefur minnt hann á „að endurfæða heiminn/í biblíulega mynd þína/fulla andvota líkamsstærð/kvikmyndanna“ þá brýst hann út úr henni aftur:
- Og sjáðu nú þennan
ótrúlega andskotans
ærslafans lokamynda
sem gleymdist að kasta
við klippingu.En bíðum við
hér getur þú átt krók
við bragði og skotið þér inn
í heimskan og harmrænan
kokteil þessa verks
mjakað þér inn í aðhald
og skjól fáránleikans
með næturkeðju um hnefann
glerperlur sem sundrast
meðan þýður með veggjum
þindarlaust og alltaf að
brothljóðum og blóðsprettum –
Zombí þeir spurðu aldrei
að leikslokum hálfvitarnir
þeir héldu sig eiga þau
í handriti.
Eins og áður sagði er zombían erlent tilbrigði við hinn íslenska uppvakning en eitt af því sem gefur verkum Sigfúsar sinn drifkraft er samspil við önnur og exótísk samfélög sem einkennir mörg verka hans. Sigfús hefur ferðast mikið og er ferðaminnið sterkt í verkum hans, í fyrstu tveimur ljóðabókunum er að finna ferðaljóð, og sömuleiðis eru prósar frá Grikklandi, London og Guatemala í Speglabúð í bænum (1995) sem er einskonar safnrit prósa og ljóða úr nokkuð ólíkum áttum. Líkt og tungumálið endurspeglar átökin í tíma á það einnig hlutverk í því að skapa þennan heim annarra þjóðlanda og menningarheima, en Sigfús er ófeiminn við að nota slettur og erlend tökuorð og lýsir því reyndar yfir í viðtalinu við Eirík og Kristján að slangrið muni bægja frá þeirri hættu sem tungumálinu stafar af hvarfi sveitamenningarinnar og eintóna menningarlandslagi borgarmenningarinnar.
Ferðaminnið er einnig tengt karlmennskunni, en eins og áður einkennast ferðalýsingar Sigfúsar af mjög karlmennskulegri sýn samfara nostalgíu eftir karlmennsku á hverfanda hveli. Þetta verður sérstaklega áberandi í ferðunum til Suður-Ameríku, en þar er menningin mjög knúin frumstæðri sýn á kynhlutverk. Og það var með ferðabók sem Sigfús vakti fyrst á sér athygli almennings, eftir að hafa talist til jaðarhöfunda um langt skeið. Sólskinsrútan er sein í kvöld var tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna árið 2001 og hlaut mikið lof gagnrýnenda. Bókin er tilbrigði við bæði ferðasögu og skáldsögu og sver sig því í ættir við fyrri prósaverk höfundar, og lýsir ferðum Sigfúsar um Suður-Ameríku. Mörgum ferðum hefur verið steypt í eina, og oftar en ekki ber Sigfús síðari heimsóknir saman við fyrri og er sá samanburður fróðlegur. Sigfús leikur hlutverk hins svala og lífsreynda ferðalangs sem er andstæðan við fávísan túristann. Líkt og veiðimaðurinn samsamar sig bráðinni gerir ferðalangurinn sér far um að samlagast umhverfinu og setja sig inn í lífstíl innfæddra, hann lætur sér fátt fyrir brjósti brenna, hvort sem það eru labbitúrar um stórhættuleg fátækrahverfi, útistöður við hermenn og skæruliða, eða kakkalakkar og köngulær. Hann fílar ferðalagið í botn, kann að njóta fegurðar umhverfisins jafnt sem hann hefur samúð með ömurlegum lífskjörum fólks og fénaðar. Stíllinn undirstrikar þetta, hann er mergjaður, fullur af slettum og á tíðum óvæginn í leit sinni að óvæntri tjáningu.
Eins og fyrr auðgar magnaður stíll Sigfúsar lesturinn mjög, en á stundum virkar hann hér óþarflega þreytandi og fer fram úr sjálfum sér; stíll Sigfúsar er svo sérstakur að meira að segja hann verður eintóna á stundum í fjálgleik sínum, líkt og reyndar sjálfar ferðalýsingarnar urðu nokkuð svipaðar á köflum. Þannig mætti segja að úttekt Sigfúsar á fljótasiglingu nokkurri undir lok bókarinnar súmmi vel upp ferðasögu hans: „Þetta er fínasta fljót þó það hafi fábreytnina á móti sér til lengdar“ (226).
Það sem lætur Sigfúsi hinsvegar einstaklega vel er að gefa innsýn í heim sem er flestum ókunnugur, og í þessari ferðasögu vefur hann fimlega vef úr mannlífsmyndum einstaklinga og fróðleik um lönd og þjóð. Margir kaflanna eru mjög eftirminnilegir, eins og til dæmis lýsingin á ábúendum og umhverfi bæjarins Vonar og hjónin sem reka gistiheimilið sem minnir á Skriðuklaustur. Í lýsingum á borð við þessar næst tær einfaldleiki sem er mun áhrifameiri en margir ævintýralegri atburðir. Sjálf Sólskinsrútan á líka stjörnuleik, en Sigfús byggir upp sterka tilfinningu fyrir sjálfu ferðalaginu, rútu og lestum sem hristast og skekjast í skýi af ryki og búfénaði og dregur upp magnaðar myndir af fjölda sólskinsrúta sem allar eru seinar, enda tilfinningin fyrir tíma ekki enn spillt af vestrænum áhrifum, eða eins og Sigfús segir: „Fyrir því var tíminn sennilega ekki orðinn að þeim mælanlegu verðmætum sem margur í velmeguninni er alltaf jafn nískur á“ (243).
Þessi setning er um margt lýsandi fyrir þá heimssýn sem birtist í öllum verkum Sigfúsar, þarsem takast á goðsöguleg fortíð og glitrandi nútími, hnignun og velmegun – sem oft virðast eitt og hið sama eins og birtist í þessu 38. erindi Zombíljóðanna:
Þetta er rétt
eins og tölvuleikur
svona líka glögg skiltin
og reglulega úr þokunni
- necropolis til vinstri
necropolis til hægri snú
og seiðandi söngur sírena
og blikkljósa dofnandi hættan
kinnalitur og enginn kitlandi
veggur óriftanlegur og basta
en blindir hlykkir og lygin
léleg að sjá og fíla
Zombí einnota allt saman
eins og ljósþyrnikórónan
billega áðan manstu
á bensínstöðinni.
© Úlfhildur Dagsdóttir, 2002
Greinar
Almenn umfjöllun
Eiríkur Guðmundsson og Kristján B. Jónasson: „Uppvakinn kraftur orðanna: rætt við Sigfús Bjartmarsson.“
Tímarit Máls og menningar 57. árg., 4. tbl. 1996, s. 6 – 25
Friðrika Benónýsdóttir: „Muldurrista í merkingardauðann: umhverfis skáldskap Sigfúsar Bjartmarssonar.“
Teningur 7. árg., haust 1991, s. 47 – 48
Garðar Baldvinsson: „Æxlun mynda: um ljóðlist Sigfúsar Bjartmarssonar.“
Skírnir 170. árg., vor 1996, s. 209 – 235
Örn Ólafsson: „Um skáldverk Sigfúss Bjartmarssonar“
Stína 2011, 6. árg., 2. tbl. bls. 75-89.
Um einstök verk
HOMO eCONOMICUS
Haukur Þorgeirsson: „Homo Economicus (ritdómur)“
Són 2018; 16: s. 171-172
Mýrarenglarnir falla
Einar Falur Ingjólfsson: „Af draugum og sérlunduðum drengjum: hugað að sögum eftir Gyrði Elíasson og Sigfús Bjartmarsson.“
Skírnir 165. árg., haust 1991, s. 505 – 524
Kristján B. Jónasson: „Sveitin svarta.“
Tímarit Máls og menningar 52. árg., 3. tbl. 1991, s. 108 – 112
Speglabúð í bænum
Marín Guðrún Hrafnsdóttir: „Flogið á fjöðrum gráglettninnar.“
Tímarit Máls og menningar 57. árg., 2. tbl. 1996, s. 129 – 133
Zombí
Garðar Baldvinsson: „Æxlun mynda: um ljóðlist Sigfúsar Bjartmarssonar.“
Skírnir 170. árg., vor 1996, s. 209 – 235
Jón Kalman Stefánsson: „Skáld kraftsins og heimspekinnar.“
Tímarit Máls og menningar 54. árg., 2. tbl. 1993, s. 90 – 96
Verðlaun
1999 - Menningarverðlaun DV í bókmenntum: Vargatal
2001 - Rithöfundasjóður Ríkisútvarpsins
Tilnefningar
2019 - Maístjarna: Homo economicus
2001 - Íslensku bókmenntaverðlaunin: Sólskinsrútan er sein í kvöld
2004 - Íslensku bókmenntaverðlaunin: Andræði
Homo economicus I
Lesa meiraRaptorhood
Lesa meiraAndræði
Lesa meiraSólskinsrútan er sein í kvöld
Lesa meiraSmásaga í Wortlaut Island
Lesa meiraDas Licht dieser Welt
Lesa meiraDrekkhlaðinn kajak af draugum : sagnir Ínúíta
Lesa meiraVargatal
Lesa meiraBeint af augum
Lesa meira