Kátt skinn (og gloría)

Landakort og kortlagningar hafa sett mark sitt á ljóð Sigurbjargar Þrastardóttur, en hún er iðulega á ferð, stundum á óþekkjanlegar slóðir. Fyrsta bók hennar sem vakti verulega athygli var Hnattflug (2000) og á síðasta ári sendi hún frá sér ljóðabókina Bréf frá borg dulbúinna storma sem, eins og titillinn gefur til kynna, er einskonar kveðja frá öðru landi, nánar tiltekið frá höfuðborg Argentínu, Buenos Aires. Í bókinni Brúður vinnur hún út frá orðinu brúðir og leikur sér með fjölmargar tilvísanir þess. Í nýjustu ljóðabók sinni, Kátt skinn (og gloría), er ferðalagið meira inn á við, eða réttara sagt, ferðin fer ekki langt, því hún hverfist að miklu leyti um líkamann. Myndir sem fylgja með minna á landakort – eða borgarkort – og því er ekki úr vegi að hugsa sér að skáldkonan sé að leitast við að kortleggja líkama sinn, í það minnsta að finna honum stað, í ljóðinu. Þetta tekur á sig ýmsar myndir, meðal annars klassískar náttúrumyndir eins og landakortið í „Eldfjallaferð“:

Sorgin í íslensku landslagi
er mikil

þar titra strengir í kulnandi brjóstum og
slitna
undir hamri þar sem enginn
kemur að sjá þig
nema –

aldauða fuglar
búa sér
hreiður í alskeggi
þurfalinga

dysjaðir sandar svíkja
og
drifhvítar kjúkur
leita upp
að slá raddir úr dvergmálum

þó þannig
að dýpstur ymur lifi,
elti

Íslenskt landslag er líkamnað – sem lík, myndmálið vekur upp tilfinningu fyrir grafreit eða ‚dauðraborg‘ (necropolis). Og svo mætti auðvitað tengja þessa miklu sorg við átökin um ‚náttúrupassann‘ svokallaðan, en út í þá sálma verður ekki farið hér.

Önnur landslagsmynd birtist í „Flauelslifur“, en þar erum við komin út í geim – og yfir á svið ævintýrsins, öfugt við hrollvekjuna sem gnauðar yfir „Eldfjallaferðinni“.

Hér
í svo að segja
stjarnrænni
þyngdarmiðju skrokksins

lafir á
bláþræði fjársjóðskista, drjúpandi og flauelsblá

þegjandi um
ævintýrið sem eftir er

Hverjar gersemarnar eru fáum við því ekki að vita, nema að það séu allar þær margvíslegu myndir sem skáldkonan galdrar upp úr líkamanum.

Það er klassískt minni endurreisnarbókmennta að tákngera líkamann sem landakort og það landakort er svo táknmynd ýmiskonar fyrirbæra umheimsins: allt frá himintunglum til heimsálfa, tilfinningum til tálsýna. Líkami mannsins, skapaður í mynd guðs, var fullkomnun sköpunarverksins og í honum endurspeglaðist allur heimurinn á einn eða annan hátt. Líkami konunnar, hinsvegar, var öllu vafasamara fyrirbæri, enda opinn og óljós. En það er einmitt kvenlíkaminn sem er landakortið í ljóðum Sigurbjargar, eins og kemur fram í „Brjóstin mín“, en þau taka á sig form tónlistar, kannski sem forleikur fyrir „Að koma“, en þar er markmiðið að kljúfa „magaveggi“, svo „hráar / legkökur bíði síns / tíma, haldi ró“. Þetta er líkami formleysu og óreiðu, hann tekur stöðugum breytingum og ummyndast að lokum í bát:

Líflína

Húðbátur gjöktir við festar
yst

við hægra hvel
á straumlygnum stað

í botninum pollur
í skutnum
vél
á byrðingum glampandi vefir

hann bíður
þess hriplekur, þrár

að
ég þurfi eins manns far út úr þessu glensi

Hin lifandi óreiða sem einkennir mörg ljóðanna endar í þessari kyrramynd af lúinni skektu sem bíður átekta.

Í „Strax“ fylgjum við ljóðmælanda eftir inn í líkamann, en þar er hún „Komin útí / orðlausa tjáningu“ og farin að „rissa útlínur í / síryk“:

anda músík og gríp daglangt
um axlarskinn, held svo fast að
mætti túlka, sýg hálsæðar, vísa hári
frá augum, oná kinnbein ef
lóða, yrki
með tárum og skríð
inní hljómbotna

Líkt og flauelslifurin er þögul er tjáning líkamans orðlaus, um það eru fræðikonur sammála, hið líkamlega er andstæða orðsins. En hvernig er þá hægt að ná taki á líkamanum? Með trufluðu tungumáli, truflunum í tungumáli, svona eins og til dæmis í straumþungum ljóðum. Og með músík, en hún kemur hér aftur fyrir, samhliða því sem líkaminn er virkjaður í skrifin – „yrki með tárum“.

Tungumálið sjálft er viðfangsefni ljóðsins „Glithoruð“, en þar fara „Orðskáir herir“ „að / hetjum, hjúum / búaliði“ og „kveðja fast, rista djúpt“. Ljóðmælandi lifir þetta ekki af, „orðsjúk sem ég / er / og tærhúðuð“. Enn á ný er tungumálið tengt húð, með tilheyrandi tilvísunum um skrif á skinn.

Eins og sjá má af þessari lýsingu eru tilfinningar einnig líkamnaðar. Fyrsta ljóð bókarinnar ítrekar þetta, en það nefnist „Dýrmæddir klárarnir í gerðinu“. Ljóðmælandi bendir á að ef hún elskaði þann sem hún ávarpar „yxu þykkri sneiðar / um bein mín / og safar byltust í hvítu leðri“. En svo er víst ekki, því „hér er / frost um nætur // snautt af draumum“. Draumarnir virðast mikilvægir til að hægt sé að elska. En draumarnir geta líka tekið á sig líkamlegar myndir eins og í „Mig dreymdi svo harkalega að“, en þar fær ljóðmælandi blóðnasir af draumförum.

Því fer þó fjarri að hægt sé að fella öll ljóð bókarinnar í einn haganlegan vef, merkja þau inn á skýran uppdrátt af líkamanum og smíða svo módel. Ljóðin skreppa auðveldlega undan tilraunum til að negla niður merkingu, en bjóða jafnframt upp á margháttaða leiki með túlkanir („held svo fast að / mætti túlka“). Þrátt fyrir að greina megi stíga og leiðir um bókina er Kátt skinn (og gloría) ekki eins þéttofin heild og sést hefur í sumum öðrum bókum Sigurbjargar, inni á milli hinna líkamlegu ljóða eru gloríur af ýmsu tagi.

Dæmi um það er „Idjót“, en þar á ljóðmælandi sér idjót sem eltir hana og gerir allskonar gloríur. Stundum er það til vandræða, stundum styrkir það ljóðmælandann í erfiðleikum. Idjótið er karlkyns – „lýsir af honum líkamlegi þokkinn“ – hann stundar kynlíf með ljóðmælanda, en er ósýnilegur öllum öðrum. Hann er mállaus, eins og líkaminn, og „sá eini sem / veit í hvernig myrkri ég vil sofa / og er fullkomlega háður mér um mat“. Hér er auðvitað freistandi að velta fyrir sér hvort idjótið sé einskonar táknmynd líkamans, allavega er það afar áþreifanlegt, þrátt fyrir að vera ósýnilegt. En er þá líkaminn ósýnilegur? Já, á vissan hátt allavega, virkni líkamans er eitthvað sem við almennt flöggum ekki.

Annað ljóð sem býður upp á getgátur er „Gamalt tré“, en við fyrstu sýn virðist það ekki falla inn í líkamsþemað:

Hálfbrotinn bolur
þar sem rjóðrið opnast
neðsta
grein sígur hægt til jarðar

það slitnar
úr himni í september

hér býr ekkert
sem bærist
nema kórsöngur ómar á þýsku
og

Rauðhetta liggur dáin á klöppinni
með þrífalt klófar
á hálsi

En bíðum við: er það ekki þekkt að ævintýrið um Rauðhettu og úlfinn er táknsaga um kynþroska og nývaknaða kynvitund? Og (trjá)bolurinn, er hann ekki einskonar líkami?

Þannig bjóða ljóðin upp á ýmsar vangaveltur tengdar líkama, tilfinningum og tungumáli, draumum og fjársjóðum. Ljóðið um gamla bolinn og flauelslifurina vísa bæði til ævintýra, á borð við þau sem lesandi getur lent í, fylgi hann órum landakortanna vandlega eftir.

úlfhildur dagsdóttir, desember 2014